Bị cáo là ai? Bị cáo có các quyền và nghĩa vụ gì ?

Trong hệ thống pháp luật của bất kỳ quốc gia nào, việc bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của các bên tham gia tố tụng là điều quan trọng. Đặc biệt, đối với bị cáo trong vụ án hình sự, việc hiểu rõ vai trò, quyền lợi và trách nhiệm của họ là cần thiết để đảm bảo quá trình tố tụng được diễn ra công bằng và minh bạch. Bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về khái niệm bị cáo, vai trò và quyền lợi của họ trong quá trình tố tụng hình sự.

1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về bị cáo trong vụ án hình sự

Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về bị cáo trong vụ án hình sự là các văn bản pháp luật sau đây:

• Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015;
• Văn bản hợp nhất Bộ Luật Hình sự năm 2015, bổ sung, sửa đổi năm 2017

2. Thế nào là bị cáo trong vụ án hình sự?

Khoản 1 Điều 21 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định:

Bị cáo là người hoặc pháp nhân đã bị Tòa án quyết định đưa ra xét xử. Quyền và nghĩa vụ của bị cáo là pháp nhân được thực hiện thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.

Trong hệ thống pháp luật Việt Nam, bị cáo là người bị truy tố, xét xử về một tội danh cụ thể trước tòa án. Định nghĩa này khác với các thuật ngữ như bị can và nghi can:

• Bị can là người bị cơ quan điều tra ra quyết định khởi tố về tội phạm và đang trong quá trình điều tra.
• Nghi can là người bị nghi ngờ có liên quan đến một tội phạm nào đó nhưng chưa bị khởi tố.

Việc phân biệt rõ ràng giữa các khái niệm này giúp cho việc xử lý vụ án được chính xác và đúng đắn hơn.

3. Quyền và nghĩa vụ của bị cáo trong vụ án hình sự

3.1. Quyền của bị cáo trong vụ án hình sự

Theo quy định tại Khoản 2 Điều 21 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015, bị cáo sẽ có các quyền cụ thể như sau:

•  Nhận quyết định đưa vụ án ra xét xử; quyết định áp dụng, thay đổi, hủy bỏ biện pháp ngăn chặn, biện pháp cưỡng chế; quyết định đình chỉ vụ án; bản án, quyết định của Tòa án và các quyết định tố tụng khác theo quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự 2015;
•  Tham gia phiên tòa;
•  Được thông báo, giải thích về quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều 21 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015;
•  Đề nghị giám định, định giá tài sản; đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật; đề nghị triệu tập người làm chứng, bị hại, người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan đến vụ án, người giám định, người định giá tài sản, người tham gia tố tụng khác và người có thẩm quyền tiến hành tố tụng tham gia phiên tòa;
•  Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;
• Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;
• Tự bào chữa, nhờ người bào chữa;
• Trình bày lời khai, trình bày ý kiến, không buộc phải đưa ra lời khai chống lại chính mình hoặc buộc phải nhận mình có tội;
• Đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi hoặc tự mình hỏi người tham gia phiên tòa nếu được chủ tọa đồng ý; tranh luận tại phiên tòa;
• Nói lời sau cùng trước khi nghị án;
• Xem biên bản phiên tòa, yêu cầu ghi những sửa đổi, bổ sung vào biên bản phiên tòa;
• Kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án;
• Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng;
• Các quyền khác theo quy định của pháp luật.

3.2. Nghĩa vụ của bị cáo trong vụ án hình sự

Theo Khoản 3 Điều 21 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 thì Bị cáo trong vụ án hình sự sẽ có những nghĩa vụ sau đây cần phải thực hiện:

•  Có mặt theo giấy triệu tập của Tòa án. Trường hợp vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan thì có thể bị áp giải; nếu bỏ trốn thì bị truy nã;
•  Chấp hành quyết định, yêu cầu của Tòa án.

4. Ai có quyền ra lệnh, quyết định bắt bị cáo để tạm giam?

Những người sau đây có quyền ra lệnh, quyết định bắt bị can, bị cáo trong vụ án hình sự để tạm giam:

•  Thủ trưởng, Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra các cấp. Trường hợp này, lệnh bắt phải được Viện kiểm sát cùng cấp phê chuẩn trước khi thi hành;
•  Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát nhân dân và Viện trưởng, Phó Viện trưởng Viện kiểm sát quân sự các cấp;
•  Chánh án, Phó Chánh án Tòa án nhân dân và Chánh án, Phó Chánh án Tòa án quân sự các cấp; Hội đồng xét xử.

(Khoản 1 Điều 113 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015)

5. Vai trò của bị cáo trong quá trình tố tụng

Bị cáo có vai trò trung tâm trong vụ án hình sự. Họ là đối tượng bị xem xét, đánh giá về hành vi phạm tội mà họ bị cáo buộc. Trong quá trình tố tụng, bị cáo trong vụ án hình sự có quyền và nghĩa vụ tham gia vào các giai đoạn khác nhau, từ khởi tố, điều tra, truy tố cho đến xét xử. Các bước trong quy trình tố tụng từ khởi tố đến xét xử bao gồm:

• Khởi tố: Giai đoạn này bắt đầu khi cơ quan điều tra nhận thấy có dấu hiệu của tội phạm và ra quyết định khởi tố vụ án hình sự.
• Điều tra: Cơ quan điều tra thu thập chứng cứ, làm rõ các tình tiết liên quan đến vụ án và xác định người có hành vi phạm tội.
• Truy tố: Viện kiểm sát sau khi xem xét kết quả điều tra sẽ ra quyết định truy tố bị can thành bị cáo nếu có đủ căn cứ.
• Xét xử: Tòa án tiến hành xét xử công khai, xem xét các chứng cứ, lập luận của các bên để đưa ra phán quyết cuối cùng.

6. Những tình huống đặc biệt

Trong một số trường hợp đặc biệt, quyền lợi và trách nhiệm của bị cáo có thể được xem xét và điều chỉnh sao cho phù hợp với tình hình cụ thể.

a. Các trường hợp bị cáo là người chưa thành niên

Đối với những bị cáo là người chưa thành niên, pháp luật có những quy định đặc biệt nhằm bảo vệ quyền lợi của họ. Các biện pháp xử lý đối với người chưa thành niên thường mang tính giáo dục, cải tạo hơn là trừng phạt. Tòa án sẽ xem xét các yếu tố về độ tuổi, hoàn cảnh gia đình, và mức độ nhận thức của bị cáo để đưa ra quyết định phù hợp.

b. Các trường hợp bị cáo có tình trạng sức khỏe đặc biệt

Đối với những bị cáo có tình trạng sức khỏe đặc biệt, như bị bệnh nặng, tâm thần, hoặc khuyết tật, pháp luật cũng có những quy định đặc thù để bảo vệ quyền lợi của họ. Cơ quan tiến hành tố tụng cần có các biện pháp hỗ trợ cần thiết để đảm bảo bị cáo có thể tham gia vào quá trình tố tụng một cách đầy đủ và công bằng.

Kết luận

Việc hiểu rõ vai trò, quyền lợi và trách nhiệm của bị cáo trong vụ án hình sự là điều vô cùng quan trọng. Nó không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi hợp pháp của bị cáo mà còn đảm bảo quá trình tố tụng diễn ra công bằng, minh bạch và đúng pháp luật. Đối với bị cáo và gia đình, việc nắm vững các quy định pháp luật liên quan sẽ giúp họ có thể chủ động và tự tin hơn trong việc đối phó với các cáo buộc hình sự.

Trên đây là những thông tin cơ bản về bị cáo trong vụ án hình sự. Hy vọng rằng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về vai trò, quyền lợi và trách nhiệm của bị cáo, từ đó có cái nhìn toàn diện hơn về quá trình tố tụng hình sự tại Việt Nam.