Triệu tập bị can trong vụ án hình sự: Các quy định mới nhất!

Trong hệ thống tư pháp hình sự, việc triệu tập bị can đóng vai trò quan trọng trong việc đảm bảo các thủ tục tố tụng tuân theo pháp luật trong khi vẫn tôn trọng quyền và nghĩa vụ của tất cả những người liên quan.

Bài viết này sẽ trình bầy cơ sở pháp lý, thủ tục và các cân nhắc xung quanh việc triệu tập bị can trong các cuộc điều tra hình sự tại Việt Nam. Việc hiểu các khía cạnh này là điều cần thiết đối với những người đang điều hướng sự phức tạp của luật hình sự.

1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về triệu tập bị can trong vụ án hình sự

Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về triệu tập bị can trong vụ án hình sự là các văn bản pháp luật sau đây:

• Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015;
• Văn bản hợp nhất Bộ Luật Hình sự năm 2015, bổ sung, sửa đổi năm 2017;
• Bộ luật Hình sự 2015, Luật sửa đổi Bộ luật Hình sự 2017
• Thông tư 01/2006/TT-BCA(C11)
• Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng 2022

2. Triệu tập bị can là gì?

Triệu tập bị can là việc cơ quan có thẩm quyền gửi giấy triệu tập yêu cầu bị can đang tại ngoại có mặt để giải quyết những công việc liên quan đến vụ án, để làm sáng tỏ các thông tin của vụ án. Triệu tập là thông báo pháp lý chính thức yêu cầu bị can phải trình diện trước cơ quan điều tra.

3. Quy định pháp luật về triệu tập bị can thế nào?

Sau đây là các quy định của pháp luật về việc triệu tập bị can:

a. Cơ quan điều tra phải gửi Giấy triệu tập tới bị can

Nội dung Giấy triệu tập bị can

Căn cứ Điều 182 Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 thì khi triệu tập bị can, Điều tra viên phải gửi giấy triệu tập.

Giấy triệu tập bị can ghi rõ:

• Tên của cơ quan cấp giấy;
• Họ tên, chỗ ở của bị can;
• Giờ, ngày, tháng, năm, địa điểm có mặt, thời gian làm việc, gặp ai
• Trách nhiệm về việc vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan.

Gửi Giấy triệu tập bị can

Giấy triệu tập bị can được gửi cho chính quyền xã, phường, thị trấn nơi bị can cư trú hoặc cơ quan, tổ chức nơi bị can làm việc, học tập. Cơ quan, tổ chức nhận được giấy triệu tập có trách nhiệm chuyển ngay giấy triệu tập cho bị can:

• Khi nhận giấy triệu tập, bị can phải ký nhận và ghi rõ giờ, ngày nhận. Người chuyển giấy triệu tập phải chuyển phần giấy triệu tập có ký nhận của bị can cho cơ quan đã triệu tập bị can;
• Nếu bị can không ký nhận thì lập biên bản về việc đó và gửi cho cơ quan triệu tập bị can;
• Nếu bị can vắng mặt thì có thể giao giấy triệu tập cho người thân thích của bị can có đủ năng lực hành vi dân sự để ký xác nhận và chuyển cho bị can.

Bị can phải có mặt theo giấy triệu tập. Trường hợp vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan hoặc có biểu hiện trốn tránh thì Điều tra viên có thể ra quyết định áp giải.

Trường hợp cần thiết, Kiểm sát viên của Viện kiểm sát nhân dân có thể triệu tập bị can. Việc triệu tập bị can được tiến hành theo quy định như trên.

Các quy định khác về Giấy triệu tập bị can

Theo Thông tư 01/2006/TT-BCA(C11) thì giấy triệu tập là biểu mẫu tố tụng hình sự được sử dụng trong hoạt động tố tụng hình sự nên chỉ Cơ quan điều tra hoặc Cơ quan khác trong Công an nhân dân được giao nhiệm vụ tiến hành một số hoạt động điều tra mới được sử dụng.

Giấy triệu tập bị can đến Cơ quan điều tra để làm việc chỉ có giá trị làm việc trong một lần.

4. Các hành vi bị nghiêm cấm khi triệu tập bị can

Cũng theo Thông tư 01/2006/TT-BCA(C11) thì pháp luật nghiêm các hành vi sau:

• cấm lợi dụng việc sử dụng giấy triệu tập để giải quyết các việc không đúng mục đích, đối tượng, chức năng, thẩm quyền như lợi dụng việc ký, sử dụng giấy triệu tập gọi hỏi nhiều lần về các vấn đề không quan trọng, không liên quan đến vụ án hoặc hỏi đi hỏi lại về một vấn đề mà họ đã trình bày, v.v… làm ảnh hưởng đến hoạt động bình thường của các cơ quan, tổ chức, làm mất uy tín cửa cơ quan, tổ chức, cá nhân.
• nghiêm cấm Điều tra viên gọi điện thoại hoặc thông qua người khác để yêu cầu người được triệu tập đến làm việc mà không có giấy triệu tập hoặc giấy mời.
• Trước khi triệu tập hoặc mời thì Điều tra viên phải tính toán về thời gian, về việc đi lại của người được triệu tập để tránh gây phiền hà về thời gian hoặc đi lại nhiều lần của người được triệu tập hoặc được mời.

Lưu ý: Nếu người được triệu tập hoặc được mời ở quá xa trụ sở của Cơ quan điều tra thì có thể triệu tập hoặc mời họ đến trụ sở Công an nơi ở hoặc nơi làm việc của họ để lấy lời khai hoặc báo cáo đề xuất Thủ trưởng hoặc Phó Thủ trưởng Cơ quan điều tra được phân công chỉ đạo điều tra vụ án thực hiện việc ủy thác điều tra.

5. Quyền và nghĩa vụ của bị can khi bị triệu tập

Khi bị can bị triệu tập, họ có những quyền và nghĩa vụ cụ thể theo quy định của pháp luật. Hiểu được những điều này là rất quan trọng để bảo vệ quyền lợi hợp pháp của họ.

a. Quyền của bị can

• Quyền được thông báo và giải thích: Bị can phải được thông báo về lý do triệu tập và mục đích xuất hiện của họ. Điều này đảm bảo tính minh bạch và giúp bị cáo chuẩn bị đầy đủ.
• Quyền được đại diện pháp lý: Bị can có quyền được luật sư hoặc người đại diện pháp lý đi cùng trong quá trình thẩm vấn hoặc bất kỳ thủ tục pháp lý nào khác. Quyền này rất cần thiết để đảm bảo bị cáo nhận được sự đối xử công bằng về mặt pháp lý.
• Quyền im lặng: Bị can không có nghĩa vụ phải trả lời những câu hỏi có thể buộc tội họ. Quyền này rất quan trọng trong việc bảo vệ cá nhân khỏi việc tự buộc tội và đảm bảo rằng mọi lời khai đưa ra đều là tự nguyện.

b. Nghĩa vụ của bị can

• Nghĩa vụ phải có mặt : Bị can phải có mặt theo giấy triệu tập. Trường hợp vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc do trở ngại khách quan hoặc có biểu hiện trốn tránh thì Điều tra viên có thể ra quyết định áp giải.
• Nghĩa vụ hợp tác : Mặc dù bị can có quyền im lặng, họ vẫn có nghĩa vụ hợp tác theo các thủ tục hợp pháp, bao gồm cung cấp thông tin nhận dạng và các thông tin cần thiết khác.

6. Không có mặt theo giấy triệu tập thì có bị phạt không?

Căn cứ Điều 11 Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng 2022 quy định mức phạt hành vi vi phạm quy định về sự có mặt theo giấy triệu tập:

Hành vi vi phạm quy định về sự có mặt theo giấy triệu tập

Phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 đồng đến 1.000.000 đồng đối với người tham gia tố tụng đã được triệu tập mà vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan và việc vắng mặt của họ gây trở ngại cho hoạt động tố tụng.

Căn cứ khoản 2 Điều 6 Pháp lệnh Xử phạt vi phạm hành chính đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng 2022 quy định mức phạt tiền, thẩm quyền phạt tiền:

Mức phạt tiền, thẩm quyền phạt tiền

…2. Mức phạt tiền quy định tại Chương II của Pháp lệnh này là mức phạt được áp dụng đối với hành vi cản trở hoạt động tố tụng của cá nhân. Đối với tổ chức có cùng hành vi vi phạm thì mức phạt tiền gấp 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.

…

Như vậy, cá nhân không có mặt theo giấy triệu tập không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan và việc vắng mặt của họ gây trở ngại cho hoạt động tố tụng thì bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100.000 đồng đến 1.000.000 đồng.

Mức phạt trên áp dụng đối với cá nhân. Tổ chức có cùng hành vi vi phạm thì mức phạt tiền gấp 02 lần mức phạt tiền đối với cá nhân.

7. Những cân nhắc về mặt pháp lý đối với bị cáo khi nhận được lệnh triệu tập

Đối với những cá nhân nhận được lệnh triệu tập, có một số cân nhắc pháp lý quan trọng cần lưu ý:

• Hiểu rõ về lệnh triệu tập : Điều quan trọng là phải đọc và hiểu kỹ nội dung của lệnh triệu tập, bao gồm lý do triệu tập và các hành động cần thực hiện.
• Tìm kiếm tư vấn pháp lý : Rất nên tham khảo ý kiến ​​luật sư, đặc biệt là nếu bị cáo không quen với các thủ tục pháp lý hoặc nếu tình hình phức tạp. Một luật sư có thể cung cấp hướng dẫn có giá trị về cách trả lời lệnh triệu tập và những gì mong đợi trong quá trình thẩm vấn.
• Phản hồi nhanh chóng : Việc giao tiếp kịp thời và tôn trọng với cơ quan cấp phép là điều cần thiết. Nếu bị cáo không thể tham dự vào thời gian đã chỉ định, có thể yêu cầu lên lịch lại, miễn là có lý do chính đáng.

 Kết luận

Việc triệu tập bị can trong các vụ án hình sự là một khía cạnh quan trọng của quá trình tố tụng. Nó đảm bảo rằng các cuộc điều tra được tiến hành hiệu quả trong khi vẫn bảo vệ quyền của các cá nhân liên quan. Đối với những người bị cáo buộc, việc hiểu các quyền và nghĩa vụ của họ khi bị triệu tập là rất quan trọng để điều hướng hệ thống pháp luật một cách hiệu quả và bảo vệ quyền lợi của họ.