Quyền nuôi con khi ly hôn: Tư vấn của luật sư

Khi một cặp vợ chồng quyết định ly hôn, một trong những vấn đề quan trọng và phức tạp nhất mà họ phải đối mặt là: Ly hôn con ở với ai ? Ai được quyền nuôi con khi ly hôn ? Quyền nuôi con khi ly hôn, theo định nghĩa pháp lý, là quyền và nghĩa vụ của cha mẹ sau khi hôn nhân kết thúc.

Quyền này bao gồm quyền quyết định về việc giáo dục, chăm sóc sức khỏe, và các vấn đề quan trọng khác liên quan đến con cái. Quyền nuôi con không chỉ có ý nghĩa to lớn đối với cha mẹ và con cái, mà còn ảnh hưởng đến sự ổn định của xã hội.

1. Nguyên tắc cơ bản của quyền nuôi con khi ly hôn theo pháp luật Việt Nam

Sau khi ly hôn, nguyên tắc cơ bản của việc quyết định quyền nuôi con khi ly hôn là phải dựa trên lợi ích tốt nhất của trẻ em. Trong mọi quyết định liên quan đến quyền nuôi con, tòa án luôn đặt lợi ích của trẻ em lên hàng đầu, bao gồm cả quyền của trẻ em được sống trong một môi trường ổn định, yêu thương, và được giáo dục đầy đủ.

2. Quy định về quyền nuôi con khi ly hôn

Điều 81 Luật Hôn nhâ gia đình 2014 quy định về quyền nuôi con khi ly hôn như sau:

Sau khi ly hôn, cha mẹ vẫn có quyền, nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi mình theo quy định của Luật này, Bộ luật dân sự và các luật khác có liên quan.

Vợ, chồng thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, nghĩa vụ, quyền của mỗi bên sau khi ly hôn đối với con; trường hợp không thỏa thuận được thì Tòa án quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con; nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì phải xem xét nguyện vọng của con.

Con dưới 36 tháng tuổi được giao cho mẹ trực tiếp nuôi, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.

Dựa trên điều 81 nói trên, chúng ta thấy có một số quy định quan trọng như sau:

a. Cha mẹ thoả thuận về quyền nuôi con khi ly hôn

Cha mẹ thỏa thuận với nhau để cha hoặc mẹ là người trực tiếp nuôi dạy, chăm sóc con và người kia có nghĩa vụ cấp dưỡng. Việc này thường là đạt được trong trường hợp ly hôn đồng thuận, ly hôn thuận tình.

Nếu con từ đủ 07 tuổi đến dưới 18 tuổi, thì ngoài thoả thuận của cha mẹ, ngoài điều kiện nuôi con của cha và mẹ thì Toà án còn cân nhắc nguyện vọng của con về việc sống với ai. 

Trường hợp cha mẹ không thỏa thuận được với nhau về người trực tiếp nuôi con thì có thể yêu cầu Tòa án quyết định phân chia quyền nuôi con khi ly hôn. Đây là một dạng tranh chấp ly hôn, thường xẩy ra trong trường hợp ly hôn đơn phương.

ai sẽ là người được trực tiếp nuôi con dựa trên những nguyên tắc cơ bản sau:

b. Quyền nuôi con dưới 3 tuổi khi ly hôn thuộc về ai?

Quyền nuôi con dưới 36 tháng khi ly hôn được ưu tiên cho người mẹ, trừ trường hợp người mẹ không đủ điều kiện để trực tiếp trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con.

Như vậy, quyền nuôi con dưới 3 tuổi khi ly hôn thuộc về người mẹ trừ khi có bằng chứng xác đáng về việc người mẹ không có đủ điều kiện nuôi con. Khi đó, Tòa án vẫn có thể giao con cho người cha trực tiếp nuôi con.

Cũng cần lưu ý là có trường hợp người mẹ không muốn trực tiếp nuôi con thì người mẹ có thể thoả thuận với người cha để cha trực tiếp nuôi con, nhưng người mẹ vẫn có trách nhiệm cấp dưỡng cho con (trừ phi người cha không yêu cầu), đảm bảo lợi ích về mọi mặt của con.

c. Quyền nuôi con trên 3 tuổi và dưới 7 tuổi khi ly hôn thuộc về ai?

Quyền nuôi con trên 3 tuổi khi ly hôn thuộc về vợ và chồng.

Nếu con trên 03 tuổi thì quyền nuôi con của cha, mẹ là như nhau. Tòa án sẽ căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của con xem xét ai là người trực tiếp nuôi con tốt hơn. Tòa án còn xem xét đến các yếu tố sau để quyết định quyền nuôi con khi ly hôn:

• Điều kiện về vật chất bao gồm: Điều kiện ăn, ở, sinh hoạt, điều kiện học tập… mà mỗi bên dành cho con, yếu tố đó dựa trên thu nhập, tài sản, chỗ ở của cha mẹ;
• Các yếu tố về tinh thần bao gồm: Thời gian chăm sóc, dạy dỗ, giáo dục con, tình cảm dành cho con, điều kiện cho con vui chơi giải trí, trình độ học vấn… của cha mẹ.
• Ngoài ra Tòa án cũng phải xem xét đến nguyện vọng của con muốn được sống trực tiếp với ai để quyết định việc trao quyền nuôi con cho cha hoặc mẹ.

Trường hợp xét thấy cả cha và mẹ đều không đủ điều kiện trực tiếp nuôi con thì Tòa án quyết định giao con cho người giám hộ trong đó bao gồm các thành viên khác trong gia đình như anh, chị ruột, ông nội, bà nội, ông ngoại, bà ngoại, bác ruột, chú ruột, cậu ruột, cô ruột hoặc dì ruột…

d. Quyền nuôi con trên 7 tuổi khi ly hôn thuộc về ai?

Quyền nuôi con trên 7 tuổi khi ly hôn được xác định tương tự như trường hợp con từ đủ 3 tuổi, nhưng phải cân nhắc ý kiến của con.

Khi quyết định ai trực tiếp nuôi con thì ngoài cân nhắc điều kiện của cha mẹ, Toà án sẽ lắng nghe ý kiến của trẻ. Khi lấy ý kiến của trẻ phải tuân thủ quy định tại Khoản 2 Điều 208 Bộ Luật tố tụng dân sự 2015:

• bảo đảm thân thiện, phù hợp với tâm lý, lứa tuổi, mức độ trưởng thành, khả năng nhận thức của trẻ;
• bảo đảm quyền và lợi ích hợp pháp của trẻ;
• Đặc biệt, việc lấy ý kiến phải đảm bảo giữ bí mật cá nhân của trẻ.

Theo Giải đáp số 01/2017/GĐ-TANDTC ngày 07 tháng 04 năm 2017 của TANDTC, tại Điểm 26 Mục IV cũng hướng dẫn về quy định nêu trên như sau:

“Phương pháp lấy ý kiến phải bảo đảm thân thiện với trẻ em. Tuy nhiên, Tòa án phải căn cứ vào quyền lợi về mọi mặt của người con để quyết định giao cho một bên trực tiếp nuôi dưỡng”.

Trên thực tế, ý kiến của con thường chỉ mang tính định hướng, tham khảo, là một phần để Tòa án xem xét đi đến quyết định, không có ý nghĩa hoàn toàn quyết định.

e. Con sinh ra sau khi ly hôn

Con sinh ra sau khi ly hôn có được coi là con chung hay không? Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ đối với con như thế nào ? – đây thực sự là vấn đề phức tạp. Căn cứ vào Điều 88 Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014 quy định về xác định cha, mẹ như sau:

• Con sinh ra trong thời kỳ hôn nhân hoặc do người vợ có thai trong thời kỳ hôn nhân là con chung của vợ chồng. Con được sinh ra trong thời hạn 300 ngày kể từ thời điểm chấm dứt hôn nhân được coi là con do người vợ có thai trong thời kỳ hôn nhân. Con sinh ra trước ngày đăng ký kết hôn và được cha mẹ thừa nhận là con chung của vợ chồng.
• Trong trường hợp cha, mẹ không thừa nhận con thì phải có chứng cứ và phải được Tòa án xác định.

Căn cứ quy định trên, trong trường hợp đứa con được sinh ra trong thời hạn 300 ngày kể từ thời điểm chấm dứt hôn nhân (không quá 300 ngày tính từ ngày bản án ly hôn của Tòa án có hiệu lực) sẽ được coi là con do người vợ có thai trong thời kỳ hôn nhân và là con chung của vợ chồng. Bên cạnh đó, nếu không thừa nhận con thì phải có bằng chứng và được toà án xác định.

Xem thêm:

Một số vấn đề pháp lý về con sinh ra sau khi ly hôn

3. Quyền và nghĩa vụ của cha mẹ khi ly hôn

Người được giao nuôi con sau khi ly hôn có quyền và nghĩa vụ chăm sóc, giáo dục con theo đúng khả năng và điều kiện kinh tế của mình. Trong khi đó, người không được giao nuôi con vẫn giữ quyền được tiếp xúc, gặp gỡ và giúp đỡ con trong việc giáo dục. Cả hai phía đều có trách nhiệm tham gia vào việc chăm sóc con cái, dù hôn nhân của họ đã kết thúc.

a. Quyền và nghĩa vụ của người không trực tiếp nuôi con

Điều 82 Luật Hôn nhân gia đình 2014 quy định như sau về quyền và nghĩa vụ của người không trực tiếp nuôi con

Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ tôn trọng quyền của con được sống chung với người trực tiếp nuôi.

Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ cấp dưỡng cho con.

Sau khi ly hôn, người không trực tiếp nuôi con có quyền, nghĩa vụ thăm nom con mà không ai được cản trở.

Cha, mẹ không trực tiếp nuôi con lạm dụng việc thăm nom để cản trở hoặc gây ảnh hưởng xấu đến việc trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con thì người trực tiếp nuôi con có quyền yêu cầu Tòa án hạn chế quyền thăm nom con của người đó.

Chi tiết có tại các bài viết sau:

Cấp dưỡng nuôi con sau ly hôn: Tư vấn chi tiết nhất!

Tất cả quy định về thăm nuôi con sau ly hôn

b. Quyền và nghĩa vụ của người trực tiếp nuôi con

Người trực tiếp nuôi con có nghĩa vụ nuôi dưỡng, chăm sóc, giáo dục con chu đáo, đảm bảo cho sự phát triển lành mạnh của trẻ. Ngoài ra, họ còn có quyền đối với người vợ hoặc chồng cũ không trực tiếp nuôi con theo Điều 84 Luật Hôn nhân gia đình 2014:

Cha, mẹ trực tiếp nuôi con có quyền yêu cầu người không trực tiếp nuôi con thực hiện các nghĩa vụ theo quy định tại Điều 82 của Luật này; yêu cầu người không trực tiếp nuôi con cùng các thành viên gia đình tôn trọng quyền được nuôi con của mình.

Cha, mẹ trực tiếp nuôi con cùng các thành viên gia đình không được cản trở người không trực tiếp nuôi con trong việc thăm nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con.

4. Hậu quả pháp lý của việc không tuân thủ quyết định về quyền nuôi con khi ly hôn

Sau khi Tòa án ra quyết định về quyền nuôi khi ly hôn, việc không tuân thủ quyết định đó có thể dẫn đến những hậu quả pháp lý nghiêm trọng. Đây không chỉ là trách nhiệm pháp lý, mà còn là nghĩa vụ đạo đức của cha mẹ đối với con cái. Các hình thức xử lý vi phạm quyền nuôi con khi ly hôn gồm:

a. Xử phạt hành chính đối với vi phạm quyền nuôi con khi ly hôn:

• Người nào có hành vi từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng cho con sau khi ly hôn thì bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100 nghìn đồng đến 300 nghìn đồng (Điều 53, Điều 54 Nghị định 167/2013/NĐ-CP)
• Người nào có hành vi ngăn cản quyền thăm nom, chăm sóc giữa cha, mẹ và con thì bị phạt cảnh cáo hoặc phạt tiền từ 100 nghìn đồng đến 300 nghìn đồng (Điều 53, Điều 54 Nghị định 167/2013/NĐ-CP)

b. Truy cứu trách nhiệm hình sự đối với vi phạm quyền nuôi con khi ly hôn:

Khi đã có quyết định của Tòa án về việc ly hôn, quyền nuôi con nhưng không thực hiện bản án mặc dù có đủ điều kiện và đã bị áp dụng biện pháp cưỡng chế thì có thể bị phạt tối đa 5 năm tù giam, phạt tiền từ 5.000.000 đồng đến 50.000.000 đồng. Đó có thể là không chấp hành bản án thực hiện nghĩa vụ cấp dưỡng nuôi con hoặc các vi phạm khác, căn cứ Điều 380 Bộ Luật Hình sự 2015.

Ngoài ra, Điều 186 Bộ Luật Hình sự 2015 còn quy định: 

Người nào có nghĩa vụ cấp dưỡng và có khả năng thực tế để thực hiện việc cấp dưỡng đối với người mà mình có nghĩa vụ cấp dưỡng theo quy định của pháp luật mà từ chối hoặc trốn tránh nghĩa vụ cấp dưỡng, làm cho người được cấp dưỡng lâm vào tình trạng nguy hiểm đến tính mạng, sức khỏe hoặc đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này mà còn vi phạm, nếu không thuộc trường hợp quy định tại Điều 380 của Bộ luật này, thì bị phạt cảnh cáo, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

c. Thay đổi quyền nuôi con của một bên khi bên đó vi phạm quyền nuôi con khi ly hôn

Nếu một người vi phạm quyết định của tòa án (thí dụ ngăn cản người kia thăm con, không chăm sóc cho con…), tòa án có thể xem xét lại và điều chỉnh quyền nuôi con. Điều này có thể dẫn đến việc mất quyền nuôi con hoặc giảm khả năng tiếp xúc với con.

>>> Xem thêm: Thay đổi người trực tiếp nuôi con sau khi ly hôn

Cuối cùng, quyết định của tòa án về quyền nuôi con được đưa ra dựa trên lợi ích tốt nhất cho trẻ. Bất kể hoàn cảnh, mục tiêu cuối cùng là đảm bảo sự ổn định, an toàn, và hạnh phúc của trẻ. Việc không tuân thủ quyết định này không chỉ ảnh hưởng đến cha mẹ, mà còn có thể gây tổn thương cho trẻ và gây ảnh hưởng tiêu cực đến quan hệ của trẻ với cha mẹ.

d. Hạn chế quyền thăm con của một bên khi bên đó vi phạm quyền nuôi con khi ly hôn

Luật pháp quy định 4 trường hợp mà cha hoặc mẹ bị hạn chế quyền thăm nom con sau ly hôn, đó là:

• Cha/mẹ bị kết án về một trong các tội xâm phạm tính mạng, sức khỏe, nhân phẩm, danh dự của con với lỗi cố ý hoặc có hành vi vi phạm nghiêm trọng nghĩa vụ trông nom, chăm sóc, nuôi dưỡng, giáo dục con;
• Cha/mẹ phá tán tài sản của con;
• Cha/mẹ có lối sống đồi trụy;
• Cha/mẹ xúi giục, ép buộc con làm những việc trái pháp luật, trái đạo đức xã hội.

Chi tiết có tại bài viết:

Hạn chế quyền thăm con sau ly hôn: Tất cả những gì cần biết

5. Luật sư hỗ trợ giành quyền nuôi con khi ly hôn, giải quyết tranh chấp về quyền nuôi con

Trong quá trình ly hôn, việc tranh chấp quyền nuôi con cũng như chia tài sản chunh khi ly hôn, có thể là một vấn đề phức tạp và đầy căng thẳng. Lúc này, sử dụng dịch vụ luật sư có thể trở nên vô cùng quan trọng, đặc biệt trong trường hợp ly hôn đơn phương, ly hôn có yếu tố nước ngoài.

• Đại diện pháp lý: Luật sư có thể đại diện cho bạn tại tòa án và giúp bạn thực hiện các quy trình pháp lý một cách chính xác và hiệu quả. Họ sẽ giúp bạn chuẩn bị và nộp đơn đề nghị, thực hiện các thủ tục cần thiết để giành quyền nuôi khi ly hôn hoặc để bảo vệ quyền hợp pháp.
• Tư vấn và hướng dẫn: Một luật sư giỏi sẽ tư vấn cho bạn về quyền lợi, nghĩa vụ và các vấn đề pháp lý liên quan khác. Họ có thể giúp bạn hiểu rõ các nguyên tắc và quy định pháp luật, cung cấp lời khuyên và chiến lược hợp lý để giành quyền nuôi con khi ly hôn.

>>> Xem thêm: Cách giành quyền nuôi con khi ly hôn

• Đàm phán và hòa giải: Luật sư cũng có thể hỗ trợ bạn trong việc đàm phán với đối tác, giúp tìm ra giải pháp thỏa đáng và công bằng cho cả hai bên. Họ cũng có thể hỗ trợ quá trình hòa giải giữa các bên, giúp giải quyết tranh chấp mà không cần đưa ra tòa án.
• Đánh giá và phân tích: Luật sư sẽ phân tích tình hình cụ thể của bạn, đánh giá những yếu tố sẽ ảnh hưởng đến quyết định của tòa án và đưa ra lời khuyên tốt nhất dựa trên kinh nghiệm và hiểu biết về pháp luật.
• Hỗ trợ sau khi ly hôn: Sau khi đã có quyết định về quyền nuôi con, luật sư cũng có thể giúp đảm bảo việc thực hiện quyết định đó, và hỗ trợ bạn giải quyết bất kỳ vấn đề phát sinh nào liên quan đến quyền nuôi con sau ly hôn, thí dụ như thay đổi người trực tiếp nuôi con sau ly hôn

Một luật sư giỏi không chỉ giúp bạn đảm bảo quyền lợi pháp lý, mà còn giúp giảm bớt áp lực và mất mát tinh thần trong quá trình ly hôn.

6. Lời khuyên cho cha mẹ liên quan tới quyền nuôi con khi ly hôn

Khi cha mẹ ly hôn, đối diện với thực tế và đưa ra quyết định tốt nhất cho con cái là điều rất khó khăn. Quyền nuôi con khi ly hôn không nhất thiết là được trực tiếp nuôi con mà còn là quyền được thăm con, nuôi con, giáo dục con, được theo sát quá trình phát triển của con. Dưới đây là một số gợi ý và lời khuyên cho cha mẹ trong quá trình này:

• Luôn đặt lợi ích của con lên hàng đầu: Khi bạn quyết định về việc nuôi con, hãy nhớ rằng lợi ích của trẻ là điều quan trọng nhất. Đừng để mâu thuẫn cá nhân hoặc mối hận thù ảnh hưởng đến quyết định của bạn. Không phải cứ được quyền trực tiếp nuôi con mới là thắng lợi. Vợ chồng đừng nên căng thẳng để phân chia quyền nuôi con khi ly hôn.
• Duy trì mối quan hệ với con: Dù bạn có được quyền nuôi con sau khi ly hôn hay không, hãy cố gắng duy trì một mối quan hệ chắc chắn với con cái của bạn. Sự ổn định và yêu thương sẽ giúp trẻ vượt qua quá trình khó khăn này.
• Hỗ trợ tâm lý cho trẻ: Ly hôn có thể gây ra nhiều xáo lạc đối với tâm lý của trẻ. Cung cấp sự hỗ trợ tâm lý, có thể là thông qua tư vấn hoặc hỗ trợ từ các nhóm hỗ trợ, có thể giúp trẻ xử lý các cảm xúc của mình.
• Tránh gây ra mâu thuẫn trước mặt trẻ: Điều này có thể làm tăng cảm giác lo lắng và bất an cho trẻ. Hãy cố gắng giữ mọi mâu thuẫn hoặc tranh cãi xa khỏi sự hiện diện của trẻ.
• Thông báo với trẻ về tình hình: Trẻ cần biết gì đang xảy ra. Hãy thảo luận với trẻ về cuộc ly hôn theo cách phù hợp với tuổi tác và mức độ hiểu biết của họ.
• Hãy tìm kiếm dịch vụ luật sư để hỗ trợ giải quyết tranh chấp liên quan tới quyền nuôi con khi ly hôn, sau khi ly hôn. Bạn cần có hành vi đúng đắn, tránh có những manh động, những hành động thiếu suy nghĩ dẫn tới những hậu quả không mong muốn, thậm chí là vi phạm pháp luật.

Cuối cùng, hãy nhớ rằng việc chăm sóc bản thân cũng là một phần quan trọng của việc chăm sóc con. Quá trình ly hôn có thể gây ra nhiều căng thẳng và mất mát. Hãy dành thời gian để chăm sóc bản thân và tìm kiếm sự hỗ trợ cần thiết để giúp bạn vượt qua quá trình này.