Nhận dạng trong điều tra vụ án hình sự

Trong quá trình điều tra vụ án hình sự, việc nhận dạng là một trong những giai đoạn quan trọng nhất. Nhận dạng không chỉ giúp xác định nghi phạm, mà còn là phương pháp hỗ trợ công tác điều tra, thu thập chứng cứ nhằm làm rõ các tình tiết của vụ án.

Bài viết này của Công ty Luật Thái An sẽ đi sâu vào khái niệm, quy trình, và tầm quan trọng của việc nhận dạng trong các vụ án hình sự, cũng như các phương pháp và khó khăn gặp phải trong quá trình thực hiện.

1. Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về nhận dạng trong vụ án hình sự

Cơ sở pháp lý điều chỉnh quy định về nhận dạng trong vụ án hình sự là các văn bản pháp luật sau đây:

• Bộ luật tố tụng hình sự năm 2015;
• Văn bản hợp nhất Bộ Luật Hình sự năm 2015, bổ sung, sửa đổi năm 2017;

2. Nhận dạng trong vụ án hình sự là gì?

Nhận dạng là một phương thức xác định cá nhân hoặc vật chứng có liên quan đến vụ án hình sự. Quá trình này thường bao gồm việc đối chiếu hình ảnh, thông tin, hoặc mô tả về nghi phạm hoặc vật chứng từ các nhân chứng hoặc nạn nhân với đối tượng thực tế để xác nhận sự trùng khớp.

Việc nhận dạng có thể được thực hiện thông qua nhiều phương pháp khác nhau, bao gồm:

• Phương pháp trực tiếp: Các nhân chứng hoặc nạn nhân được yêu cầu nhận dạng nghi phạm từ một nhóm người có ngoại hình tương tự.
• Nhận dạng qua hình ảnh hoặc video: Nhân chứng hoặc nạn nhân được cho xem hình ảnh hoặc video của các nghi phạm và xác định đối tượng.
• Nhận dạng qua giọng nói: Nhận dạng dựa trên âm thanh giọng nói của nghi phạm.
• Nhận dạng vật chứng: Đối chiếu các vật chứng như quần áo, vũ khí, hoặc phương tiện với những gì đã được miêu tả hoặc tìm thấy tại hiện trường.

3. Khi nào cần tiến hành nhận dạng?

Theo khoản 1 Điều 190 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 thì khi cần thiết, Điều tra viên có thể đưa người, ảnh hoặc vật cho người làm chứng, bị hại hoặc bị can nhận dạng.

Số người, ảnh hoặc vật đưa ra để nhận dạng ít nhất phải là 3 và bề ngoài phải tương tự nhau, trừ trường hợp nhận dạng tử thi.

4. Những chủ thể nào phải tham gia việc nhận dạng?

Căn cứ khoản 2 Điều 190 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định những người sau đây phải tham gia việc nhận dạng:

• Người làm chứng;
• Bị hại hoặc bị can;
• Người chứng kiến.

Xem thêm: Người làm chứng trong vụ án hình sự: Các quy định mới nhất!

Xem thêm: Bị can là ai? Bị can có các quyền và nghĩa vụ gì ?

5. Trình tự tiến hành nhận dạng

6. Biên bản nhận dạng phải đáp ứng điều kiện gì?

Biên bản nhận dạng cũng được lập theo quy định tại Điều 178 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 như sau:

“Điều 178. Biên bản điều tra

Khi tiến hành hoạt động điều tra, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng phải lập biên bản theo quy định tại Điều 133 của Bộ luật này.

Điều tra viên, Cán bộ điều tra lập biên bản phải đọc biên bản cho người tham gia tố tụng nghe, giải thích cho họ quyền được bổ sung và nhận xét về biên bản. Ý kiến bổ sung, nhận xét được ghi vào biên bản; trường hợp không chấp nhận bổ sung thì ghi rõ lý do vào biên bản. Người tham gia tố tụng, Điều tra viên, Cán bộ điều tra cùng ký tên vào biên bản.

Trường hợp Kiểm sát viên, Kiểm tra viên lập biên bản thì biên bản được thực hiện theo quy định tại Điều này. Biên bản phải được chuyển ngay cho Điều tra viên để đưa vào hồ sơ vụ án.

Việc lập biên bản trong giai đoạn khởi tố được thực hiện theo quy định tại Điều này.”

Theo Điều 133 Bộ luật Tố tụng hình sự thì Biên bản ghi rõ địa điểm, giờ, ngày, tháng, năm tiến hành tố tụng, thời gian bắt đầu và thời gian kết thúc, nội dung của hoạt động tố tụng, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng hoặc người liên quan đến hoạt động tố tụng, khiếu nại, yêu cầu hoặc đề nghị của họ.

• Biên bản phải có chữ ký của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người tham gia tố tụng hoặc người liên quan đến hoạt động tố tụng. Những điểm sửa chữa, thêm, bớt, tẩy xóa trong biên bản phải được xác nhận bằng chữ ký của họ.
• Trường hợp người tham gia tố tụng không ký vào biên bản thì người lập biên bản ghi rõ lý do và mời người chứng kiến ký vào biên bản.
• Trường hợp người tham gia tố tụng không biết chữ thì người lập biên bản đọc biên bản cho họ nghe với sự có mặt của người chứng kiến. Biên bản phải có điểm chỉ của người tham gia tố tụng và chữ ký của người chứng kiến.
• Trường hợp người tham gia tố tụng có nhược điểm về tâm thần hoặc thể chất hoặc vì lý do khác mà không thể ký vào biên bản thì người lập biên bản đọc biên bản cho họ nghe với sự có mặt của người chứng kiến và những người tham gia tố tụng khác. Biên bản phải có chữ ký của người chứng kiến.

Lưu ý: Biên bản nhận dàng phải ghi rõ nhân thân, tình trạng sức khỏe của người nhận dạng và của những người được đưa ra để nhận dạng; đặc điểm của vật, ảnh được đưa ra để nhận dạng; các lời khai báo, trình bày của người nhận dạng; điều kiện ánh sáng khi thực hiện nhận dạng.

7. Tầm quan trọng của việc nhận dạng trong vụ án hình sự

Nhận dạng là một công cụ hữu hiệu trong quá trình điều tra và truy tố tội phạm, đặc biệt là khi các chứng cứ vật lý còn thiếu. Những điểm quan trọng về tầm quan trọng của quá trình này bao gồm:

• Xác định nghi phạm: Việc nhận dạng giúp xác định hoặc loại trừ nghi phạm khỏi danh sách điều tra.
• Củng cố chứng cứ: Nhận dạng có thể củng cố các chứng cứ khác trong vụ án, giúp cơ quan điều tra và tòa án có cái nhìn toàn diện hơn.
• Hỗ trợ cho việc truy tố: Nhận dạng đóng vai trò quan trọng trong việc đưa ra các quyết định truy tố, đặc biệt khi các chứng cứ khác không đủ thuyết phục.

8. Khó khăn trong quá trình nhận dạng

Dù có tầm quan trọng lớn, việc nhận dạng trong điều tra hình sự cũng gặp nhiều khó khăn:

• Tâm lý của nhân chứng: Tâm lý của nhân chứng hoặc nạn nhân trong quá trình này có thể bị ảnh hưởng bởi căng thẳng, sợ hãi, hoặc áp lực từ cơ quan điều tra, dẫn đến việc nhận dạng sai lầm.
• Điều kiện môi trường: Điều kiện ánh sáng, thời gian, và không gian khi xảy ra vụ án có thể làm giảm khả năng nhận dạng chính xác.
• Tính tương đối của hình ảnh: Trong nhận. dạng qua hình ảnh hoặc video, sự thay đổi nhỏ về ánh sáng, góc quay, hoặc chất lượng hình ảnh có thể dẫn đến sai sót trong quá trình nhận diện.
• Giọng nói dễ bị giả mạo: Nhận dạng qua giọng nói có thể không chính xác nếu giọng nói của nghi phạm bị giả mạo hoặc bị thay đổi.

Để giảm thiểu sai sót trong quá trình nhận dạng, các biện pháp sau đây có thể được áp dụng:

• Tăng cường đào tạo nhân viên điều tra: Các điều tra viên cần được đào tạo chuyên sâu về kỹ năng nhận dạng, cũng như tâm lý học để hỗ trợ nhân chứng và nạn nhân trong quá trình nhận diện.
• Sử dụng công nghệ hiện đại: Áp dụng công nghệ như nhận diện khuôn mặt, phân tích DNA, và các phương pháp khoa học khác có thể nâng cao độ chính xác của việc nhận dạng.
• Bảo đảm điều kiện nhận dạng tối ưu: Cơ quan điều tra cần đảm bảo các điều kiện về ánh sáng, không gian, và thời gian để quá trình nhận dạng diễn ra thuận lợi nhất.
• Bảo vệ nhân chứng: Để tránh tình trạng nhân chứng hoặc nạn nhân bị áp lực, họ cần được bảo vệ và tạo điều kiện thoải mái nhất trong quá trình nhận dạng.

Kết luận

Nhận dạng trong vụ án hình sự là một quá trình quan trọng và phức tạp, đòi hỏi sự chính xác và tính khách quan cao. Mặc dù còn nhiều khó khăn và thách thức, nhưng với sự hỗ trợ của công nghệ và các biện pháp phòng ngừa, quá trình này sẽ ngày càng được nâng cao, đóng góp tích cực vào công cuộc điều tra và xét xử công bằng.

Việc hiểu rõ và tuân thủ đúng quy trình nhận dạng không chỉ giúp bảo vệ quyền lợi của các bên liên quan mà còn góp phần vào sự phát triển của hệ thống tư pháp hình sự.